Οι πρωτόγνωροι καιροί που διανύουμε δημιουργούν ψυχοπιεστικές συνθήκες και εγείρουν άγχη και ανησυχίες σε όλους. Οι γονείς καλούνται να απαντήσουν στις ψυχοσυναισθηματικές ανάγκες των μικρών μελών της οικογένειας, που επηρεάζονται από τις επιπτώσεις της πανδημίας και τις αλλαγές στη ζωή τους. Τα μικρά παιδιά έχουν χάσει την κανονικότητά τους. Έχουν χάσει τα πράγματα που τους ήταν γνώριμα, οικεία. Στερούνται τη δομή και τη ρουτίνα που πρόσφερε ο παιδικός σταθμός ή το σχολείο, την επαφή με αγαπημένα πρόσωπα, όπως οι παππούδες, δραστηριότητες που τους έδιναν ευχαρίστηση (βόλτες, παιδότοποι κλπ.), τη συναναστροφή με συνομηλίκους
Τα παιδιά καλούνται να κατανοήσουν και να
διαχειριστούν πως είναι να ζούμε στη μέση αυτή της πανδημίας. Αντιλαμβάνονται
την κρίση που βιώνουμε όλοι, τις αλλαγές στους ρυθμούς και τις συνήθειες της
οικογένειας, την πίεση και τις ανησυχίες των ατόμων που τα φροντίζουν. Τα λίγο μεγαλύτερα
παιδιά αντιλαμβάνονται ακόμη την αίσθηση απειλής από έναν λιγότερο ή
περισσότερο σαφή, εξωτερικό κίνδυνο. Άλλωστε, τα συναισθήματα είναι “μεταδοτικά”!
Όταν οι γονείς νιώθουν φόβο, άγχος και πανικό, τα παιδιά το διαισθάνονται και
συντονίζονται με τα συναισθήματα των γονιών τους.
Τα μικρά παιδιά, παρ’ όλο που δεν αντιδρούν όλα με τον ίδιο τρόπο, ενδέχεται να:
- Έχουν δυσκολία στον ύπνο.
- Έχουν συναισθηματικά ξεσπάσματα και συχνό κλάμα.
- Είναι ευερέθιστα, νευρικά ή επιθετικά.
- Ανησυχούν πολύ για τους γονείς τους, για την υγεία τους και την ασφάλειά τους.
- Έχουν αυξημένους φόβους. Μπορεί να φοβούνται τέρατα ή φαντάσματα. Ακόμη, μπορεί να επιστρέψουν σε παλιότερους φόβους που είχαν ξεπεράσει ή να έχουν άγχος όταν αποχωρίζονται τους γονείς τους.
- Αναζητούν την επαφή ή την προσοχή. Χρειάζονται περισσότερο τους γονείς τους και προσπαθούν να στείλουν το μήνυμα.
- Νιώθουν θλίψη ή παρουσιάζονται απομονωμένα και αποσυρμένα.
- Παλινδρομούν σε προηγούμενες συμπεριφορές ή συμπεριφέρονται σαν να είναι μικρότερα από την ηλικία τους
ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΊΣ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥΣ
Ενίσχυση της αίσθησης ασφάλειας
Τα μικρά παιδιά αντιμέτωπα με πολλαπλές αλλαγές και προκλήσεις, επιζητούν μια αίσθηση ασφάλειας. Αν οι γονείς προσπαθούν να παραμείνουν ήρεμοι όταν είναι με τα παιδιά τους, αν επικοινωνούν μεταξύ τους, αν επικεντρώνονται στο τι μπορούν ακόμα να ελέγξουν, αυτό θα μεταδοθεί και στα παιδιά.
Για να ενισχύουν οι γονείς την αίσθηση ασφάλειας των παιδιών τους, θα μπορούσαν να τους μιλήσουν κάπως έτσι:
“Ξέρω ότι φοβάσαι πολύ ότι μπορεί εσύ ή η μαμά να αρρωστήσει. Να ξέρεις ότι φροντίζουμε για εσένα και για τους ευατούς μας όσο περισσότερο μπορούμε. Παίρνουμε μέτρα για να είμαστε ασφαλείς και υγιείς. Αν αρρωστήσεις, εμείς, οι γονείς σου, θα σε φροντίσουμε καλά. Υπάρχουν επίσης και οι γιατροί που είναι υπεύθυνοι στο να φροντίσουν για την υγεία των ανθρώπων.”
Τα παιδιά πρέπει να νιώσουν ότι μπορούν να διατηρήσουν την ασφάλειά τους και είναι ευθύνη των γονιών να τα κρατήσουν ασφαλή.
Ενίσχυση του ελέγχου
Επίσης, οι γονείς μπορούν να εξηγήσουν με απλά λόγια πως και τα ίδια τα παιδιά μπορούν να προστατέψουν τους εαυτούς τους αλλά και άλλους ανθρώπους παίρνοντας κάποια μέτρα, όπως το σωστό πλύσιμο των χεριών, το να κρατάνε αποστάσεις κ.α. Μπορούν έτσι τα μικρά παιδιά να νιώσουν ότι είναι δυνατά και ασφαλή. Ότι είναι ικανά να προστατευθούν. Ότι είναι σημαντικός ο ρόλος τους ενάντια στον ιό! Κάτι τέτοιο ισοδυναμεί με “μαγική ικανότητα” για τα παιδιά και τους ενισχύει την αίσθηση ασφάλειας.
Κάποιες χρήσιμες πηγές για να εξηγήσουμε στα παιδιά τα μέτρα προστασίας και πως κι εκείνα μπορούν να παλέψουν ενάντια στον ιό:
Κατανόηση και κατάλληλη ανταπόκριση
Όταν ένα μικρό παιδί βιώνει αλλαγές στη ρουτίνα μπορεί να αναστατωθεί. Τα περισσότερα παιδιά, κάτω των τριών ετών, δεν έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν μέσω του λόγου τα συναισθήματά τους. Έτσι, μπορεί να τα επικοινωνούν μέσα από δυσκολίες στον ύπνο ή παλινδρόμηση σε προηγούμενες συμπεριφορές. Να θέλουν, για παράδειγμα, πάλι την πιπίλα ή το μπιμπερό τους.
Θα ήταν βοηθητικό για τους γονείς να παρατηρήσουν και κατανοήσουν το μήνυμα που θέλει να στείλει το παιδί μέσω μιας προκλητικής συχνά συμπεριφοράς. Τα μικρά παιδιά θα εκφράσουν επίσης τις ανησυχίες τους μέσω του παιχνιδιού, το οποίο μπορεί να γίνει επαναλαμβανόμενο. Οι γονείς πρέπει να δείξουν αποδοχή στις αλλαγές αυτές, που αποτελούν σημάδι ότι το παιδί δυσκολεύεται, να αναγνωρίσουν και να ονομάσουν τα συναισθήματα του. Συντονιζόμενοι μαζί του θα μπορέσουν να σκεφτούν και να βρουν έναν κατάλληλο τρόπο ανταπόκρισης στις ανάγκες του.
Για παράδειγμα, εάν οι παππούδες συνήθιζαν να φροντίζουν το παιδί, είναι φυσιολογικό να του λείπουν. Μπορεί να μην το εκφράσει με την ομιλία, αλλά θα εμφανίσει αναστάτωση, θλίψη ή θυμό μέσα από συμπεριφορές. Πείτε στο παιδί ότι καταλαβαίνετε πως στεναχωριέται ή έχει θυμώσει. Εξηγείστε με απλά λόγια γιατί συμβαίνει αυτό καθώς και ότι είναι μια πράξη φροντίδας και προστασίας προς τους παππούδες. Τονίστε ότι αυτό δεν θα κρατήσει για πάντα!
Διαθεσιμότητα
Καθώς στερείται άλλα πρόσωπα που αγαπά, το παιδί μπορεί να χρειάζεται περισσότερο την παρουσία και τη συναισθηματική διαθεσιμότητα των γονιών. Το παιδί έχει ανάγκη από περισσότερο χρόνο και χώρο. Οι γονείς πρέπει να μοιραστούν μαζί του στιγμές φροντίδας και αγάπης, μέσα από αγκαλιές, χάδια, κοινά παιχνίδια. Κάποια παιδιά θέλουν αγκαλειές, κάποια χρειάζονται να ξαπλώσετε μαζί και να διαβάσετε ιστορίες, ακόμα και μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να έχουν περισσότερη ανάγκη για χρόνο σωματικής επαφής με τους γονείς απ’ ότι συνήθιζαν. Οι γονείς πρέπει να είναι συναισθηματικά παρόντες και διαθέσιμοι! Αυτό θα τα κάνει να νιώθουν ότι δεν είναι μόνα τους σ’ αυτή την τρικυμία δύσκολων συναισθημάτων.
Επικοινωνία με αγαπημένα πρόσωπα
Θα ήταν βοηθητικό να υπάρχει συχνή τηλεφωνική επικοινωνία με τα αγαπημένα πρόσωπα που το παιδί στερείται. Αν είναι εφικτό θα βοηθούσε πολύ η επικοινωνία να γίνεται μέσω βιντεοκλήσεων. Έχει φανεί ότι τα μικρά παιδιά ακόμα και τα μωρά μπορούν να αναπτύξουν σχέση με αγαπημένα πρόσωπα με τα οποία αλληλεπιδρούν τακτικά μέσω βιντεοκλήσεων. Εδώ θα βρείτε κάποιες συμβουλές για το πως μπορείτε να “εκμεταλλευτείτε” τις συνομιλίες μέσω οθόνης προς όφελος του δεσμού του μικρού παιδιού με πρόσωπα που βρίσκονται μακριά.
Όμως, το μικρό παιδί ενδέχεται να μην δείχνει πάντα ενδιαφέρον για τη διαδικτυακή επαφή γιατί μπορεί να νυστάζει, να είναι νευρικό ή απλά να μη θέλει να μιλήσει. Η προσοχή των μικρών παιδιών είναι χρονικά περιορισμένη και η απόσπαση της προσοχής τους από πρόσωπα, κινήσεις και ήχους μέσα στο χώρο είναι εύκολη. Περιοριστείτε σε συχνές αλλά σύντομες επαφές. Για τα λίγο μεγαλύτερα παιδιά, είναι ωφέλιμο οι γονείς να φροντίσουν επίσης για τη συνέχιση της επικοινωνίας τους με συνομηλίκους μέσω οθόνης.
Μοίρασμα
των δυσκολιών & κατανόνηση της πραγματικότητας
Οι γονείς παιδιών που μπορούν να εκφράσουν τις δυσκολίες τους με λόγια, είναι σημαντικό να διευκολύνουν τα παιδιά στο μοίρασμα των δυσκολιών. Πρέπει να ακούνε το παιδί, εφόσον εκείνο επιθυμεί να μιλήσει, χωρίς να το πιέζουν. Μπορούν να το ενθαρρύνουν να μιλήσει για ό,τι το δυσκολεύει αλλά και για ό,τι απολαμβάνει αυτή την περίοδο.
Έτσι, μπορεί να δημιουργηθεί ο χώρος ώστε τα παιδιά να διατυπώσουν απορίες αλλά και να αμφισβητηθούν παρερμηνείες και παράλογες ανησυχίες. Μέσα από την επικοινωνία, οι γονείς επικυρώνουν τα συναισθήματα των παιδιών. Στόχος των γονέων δεν είναι να διώξουν τα αρνητικά συναισθήματα μακριά (αυτό θα ήταν ανέφικτο), αλλά, να διευκολύνουν την κατανόηση της πραγματικότητας από τα παιδιά, να τους δείξουν ότι είναι φυσιολογικό να αισθάνονται έτσι και να τα καθησυχάσουν όσο μπορούν.
Ενημέρωση ως αντίπαλος του φόβου
Οι πληροφορίες είναι μεγάλος αντίπαλος του φόβου! Οι γονείς μπορούν να “ενδυναμώσουν” το παιδί μέσα από έγκυρη και κατάλληλη πληροφόρηση! Πρέπει να δίνουν απλές, σαφείς και ειλικρινείς πληροφορίες, κατάλληλες με το αναπτυξιακό επίπεδο κάθε παιδιού. Πρέπει να ελέγχουν ότι το παιδί έχει κατανοήσει επαρκώς και δεν υπάρχουν παρανοήσεις. Ενδέχεται να χρειαστεί να απαντήσουν στις ερωτήσεις ξανά και ξανά. Η πληροφόρηση ενισχύει την αίσθηση ελέγχου και διαψεύδει παράλογους φόβους που ανταποκρίνονται περισσότερο στη φαντασία των παιδιών.
Από την άλλη, τα μικρά παιδιά δεν πρέπει να λαμβάνουν περισσότερες πληροφορίες από αυτές που μπορούν να αντέξουν! Συνήθως θα σας κατευθύνουν εκείνα. Απαντήστε μόνο σε ό,τι σας ρωτάνε. Είναι φυσικά σαφές ότι δεν πρέπει να εκτίθενται σε “σκληρές” πληροφορίες μέσω της τηλεόρασης.
Ρουτίνα ως αντίδοτο στη μη
προβλεψιμότητα
Ως αντίδοτο στην αβεβαιότητα προσπαθήστε να φτιάξετε μια όσο πιο προβλέψιμη ρουτίνα. Τα μικρά παιδιά, λατρεύουν τη ρουτίνα γιατί τα οργανώνει και τα κάνει να νιώθουν ασφάλεια. Επίσης, ένα ακολουθούμενο πρόγραμμα, βοηθάει τους γονείς να εντάξουν μια ποικιλία δραστηριοτήτων που απολαμβάνει το παιδί καθώς και κάποιες “αρμοδιότητες” του παιδιού:
- Διατηρήστε σταθερή την ώρα ύπνου και αφύπνισης
- Συμπεριλάβετε στο πρόγραμμα εκπαιδευτικές δραστηριότητες, ευχάριστες δραστηριότητες (κατασκευές κλπ.), δραστηριότητες εκτός σπιτιού (κοντινή βόλτα, παιχνίδι στην αυλή) και ελεύθερο παιχνίδι.
- Εντάξτε ακόμη και δραστηριότητες που κάνουν τα παιδιά να νιώθουν χρήσιμα, ενισχύοντας την αυτοεκτίμησή τους (για παράδειγμα, βοήθεια στην κουζίνα)
- Ο χρόνος του φαγητού και ο χρόνος που όλη η οικογένεια περνάει μαζί πρέπει να συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα.
- Περιορίστε
τον χρόνο μπροστά στις οθόνες, ακόμα κι αν είναι δύσκολο.
Σχεδιάστε το πρόγραμμα και κολλήστε το στο δωμάτιο του παιδιού. Αν το παιδί δεν μπορεί να διαβάσει, σχεδιάστε το πρόγραμμα με ζωγραφιές ή εικόνες. Παρ’ όλο που η αξία της “ρουτίνας” είναι σημαντική, οι γονείς πρέπει να την ακολουθούν χωρίς απαιτητικό και αγχώδη τρόπο, είτε για εκείνους, είτε για τα παιδιά!
Και το σημαντικότερο: μένουμε σπίτι, μένουμε ασφαλείς!
Φανή Χονδρού, MSc, PhD
Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια